Zgodnie z art. 6471 § 5 K.c. zawierający umowę z podwykonawcą oraz inwestor i wykonawca ponoszą solidarną odpowiedzialność za zapłatę wynagrodzenia za roboty budowlane wykonane przez podwykonawcę. Z kolei zgodnie z art. 6471 § 2 zd. 1 K.c do zawarcia przez wykonawcę umowy o roboty budowlane z podwykonawcą wymagana jest zgoda inwestora. Zgoda ta nie jest warunkiem ważności umowy podwykonawczej, natomiast stanowi jedną z dwóch przesłanek odpowiedzialności solidarnej wykonawcy i inwestora wobec podwykonawcy za zapłatę wynagrodzenia za wykonane roboty budowlane.

Umowy, o których mowa w § 2 i 3 powinny być dokonane w formie pisemnej pod rygorem nieważności, co stanowi  drugą przesłankę powstania odpowiedzialności solidarnej inwestora.

W każdym przypadku, w myśl art.6 k.c. w zw. z art. 232 k.p.c. , na podwykonawcy spoczywa ciężar udowodnienia, że  objęte odpowiedzialnością solidarną roszczenia wypłaty na jego rzecz wynagrodzenia powstało i jest wymagalne.

Niniejsze opracowanie koncentruje się na kwestii zaistnienia drugiej z przesłanek solidarnej odpowiedzialności inwestora., a mianowicie wyrażenia przez niego zgody na zawarcie umowy pomiędzy wykonawcą a podwykonawcą. Zgoda taka może zostać wyrażona sposób bierny (milczący) lub czynny, przy czym zgoda czynna może być wyrażona wprost lub w sposób dorozumiany. Zgoda wyrażona w sposób bierny została uregulowana w art. 6471 § 2 zd. 2. Zgodnie z nim, jeżeli inwestor, w terminie 14 dni od przedstawienia mu przez wykonawcę umowy z podwykonawcą lub jej projektu, wraz z częścią dokumentacji dotyczącą wykonania robót określonych w umowie lub projekcie, nie zgłosi na piśmie sprzeciwu lub zastrzeżeń, uważa się, że wyraził zgodę na zawarcie umowy. Zgoda wyrażona wprost oznacza wyraźną zgodę inwestora wyrażoną pisemnie albo ustnie, natomiast zgoda dorozumiana oznacza z kolei każde zachowanie, które ujawnia wolę inwestora w sposób dostateczny (art. 60).

Przytoczone wyżej poglądy znajdują odzwierciedlenie w orzeczeniach sądów powszechnych, które zostały wydane bezpośrednio lub pośrednio w licznych sprawach prowadzonych przeciwko inwestorom przez Kancelarię z pozytywnym dla podwykonawców skutkiem:

a)      Zgoda inwestora może być wyrażona w sposób dowolny, także dorozumiany (przez brak sprzeciwu i zastrzeżeń), w dowolnym momencie, zarówno przed zawarciem umowy z podwykonawcą, jak i po jej zawarciu, w trakcie realizacji, a nawet po wykonaniu robót przez podwykonawcę. Do zastosowania art. 6471 § 1 i 5 KC jest istotna faktyczna wiedza inwestora o istnieniu i treści umowy z podwykonawcą, nie zaś to, czy którakolwiek ze stron przedstawiła mu umowę.

b)      Jak wynika z kolei uchwały Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego – Izby Cywilnej z dnia 29 kwietnia 2008r., wypadki wyrażenia przez inwestora zgody w sposób  czynny nie zostały uregulowane w treści art. 6471 K.c., co przemawia za stosowaniem do nich zasad ogólnych. Zgoda inwestora na umowę między wykonawcą a podwykonawcą,  (jako że nie podpada pod rygory art. 63 § 2 K.c.), może być wyrażona w dowolny sposób, należycie ją ujawniający (art. 60 KC). Jeżeli zatem ogólne zasady wykładni oświadczeń woli pozwalają na stwierdzenie, że inwestor wyraził zgodę na konkretną umowę (jej projekt), z której wynika zakres jego odpowiedzialności solidarnej, to okoliczność ta będzie wystarczająca dla uznania skuteczności tej zgody.

c)      Inwestor nie musi znać całej umowy lub jej projektu, jego znajomość istotnych postanowień umowy podwykonawczej decydujących o zakresie jego odpowiedzialności nie musi pochodzić od wykonawcy lub podwykonawcy, może mieć dowolne źródło i nie musi być ukierunkowana na wyrażenie zgody na zawarcie umowy podwykonawczej. Tym różnią się warunki zgody dorozumianej czynnej od surowszych warunków skuteczności milczącego wyrażenia zgody, określonych w art. 6471 § 2 K.c.

d)      W ocenie sądów przepis art. 6471 § 2 K.c. nie uzależnia odpowiedzialności inwestora wobec podwykonawcy od przedłożenia mu projektu umowy zawartej przez wykonawcę z podwykonawcą wraz z niezbędną dokumentacją, jeżeli wyraża w sposób czynny zgodę na udział podwykonawcy w realizacji inwestycji.

e)      Sądy podkreślają, że ocena skuteczności zgody inwestora na zawarcie przez wykonawcę umowy o roboty budowlane z podwykonawcą wymaga w pierwszej kolejności ustalenia rodzaju zgody, w drugiej kolejności dokonania analizy, czy procedura poprzedzająca udzielenie tej zgody była prawidłowa, a w konsekwencji czy zgoda wywarła skutek określony w art. 6471 § 5 K.c.  W sprawach prowadzonych przez Biuro Prawne Sądy opowiedziały się ponadto za poglądem, że skoro art. 6471 § 2 zd. 1 K. nie uzależnia odpowiedzialności inwestora od przedłożenia dokumentacji, to przy zgodzie czynnej brak podstaw do uzależniania jej skuteczności od przedstawienia umowy podwykonawczej lub jej projektu i wystarczające jest uzyskanie wiedzy o tej umowie i jej istotnych postanowieniach z dowolnego źródła zarówno przed, jak i po zawarciu umowy podwykonawczej. Sąd Najwyższy podziela również stanowisko, zgodnie z którym wystarczającym zabezpieczeniem interesów inwestora jest jego wiedza o przedmiocie i potrzebach realizacyjnych inwestycji, a także dbałość o własne interesy, jakiej można oczekiwać od przeciętnego uczestnika procesu inwestycyjnego.  wykonawca nie ma obowiązku przedstawienia umowy i dokumentacji, to inwestora chroni możliwość zarówno sprzeciwu co do zawarcia umowy, jak i żądania wyjaśnień co do osoby (firmy podwykonawcy), przedstawienia umowy lub jej projektu lub wskazania jej istotnych postanowień co do zakresu robót i wynagrodzenia. Inwestor nie musi korzystać z uprawnienia do wglądu w dokumentację albo żądania przedstawienia umowy – może z niego zrezygnować i wyrazić zgodę mimo braku wiedzy w tym zakresie.

W wyrokach podkreślano występujące w przepisach założenie ustawodawcy, że jeżeli inwestor wyraża zgodę w sposób czynny to wie co robi i nie jest potrzebny mechanizm obronny. Choć odpowiedzialność inwestora w oparciu o 6471 § 5 K.c. ma charakter ustawowej odpowiedzialności gwarancyjnej za cudzy dług, to nieskorzystanie przez inwestora z uprawnień mu przysługujących w celu jej wyłączenia, nie stanowi podstawy do przyjęcia wadliwości złożonego oświadczenia woli o wyrażeniu zgody na zawarcie umowy z podwykonawcą. W orzecznictwie podkreśla się również, iż cel ustawy tj. celowość i niezbędność wprowadzenia solidarnej odpowiedzialności inwestora wobec podwykonawców z uwagi na wadliwą praktykę obrotu gospodarczego, uzasadnia dokonywanie wykładni omawianego przepisu w duchu życzliwej interpretacji dla podwykonawców, jako podmiotów o słabszej pozycji.

f)       Przykładowe sytuacje w orzecznictwie sądowym, jakim dysponuje Biuro Prawne w prowadzonych przez siebie procesach sądowych wobec inwestorów, wskazujące przy określonych uwarunkowaniach sprawy i sposobie udokumentowania oraz wykazania w procesie, na wyrażenie zgody przez inwestora na zawarcie umowy podwykonawczej w sposób czynny dorozumiany stanowią: tolerowanie obecności podwykonawcy na placu budowy; dokonywanie wpisów przez kierownika budowy z ramienia podwykonawcy w dzienniku budowy; odbieranie wykonanych przez podwykonawcę robót; brak zasobów po stronie generalnego wykonawcy do samodzielnego wykonania umowy z inwestorem, co powinno sugerować inwestorowi, że wykonawca będzie korzystał z pracy podwykonawców; wyraźne oznakowanie robotników podwykonawcy i jego sprzętu; znaczny i nie dający się nie zauważyć udział procentowy podwykonawcy w ogólnym zakresie prac objętych umową z inwestorem; zachowanie innych uczestników procesu budowlanego, w szczególności inspektorów nadzoru inwestorskiego, świadczące o akceptacji podwykonawcy robót; zawarcie umowy cesji wierzytelności przez wykonawcę na rzecz podwykonawcy jakie przysługują temu pierwszemu wobec inwestora oraz poprzedzające ją negocjacje i spotkania stron, mające miejsce w toku wykonywania robót przez tego podwykonawcę; uzyskanie wiedzy przez inwestora o podwykonawcy i możliwości zapoznania się z umową podwykonawczą oraz niepodjęcie przez niego żadnych działań w celu zakazania podwykonawcy realizacji robót; brak zgody inwestora na wykonywanie robót przez podwykonawcę, w sytuacji, gdy nastąpił znaczny upływ czasu od uzyskania przez inwestora pierwszej wiadomości o podwykonawstwie; awarie na budowie, zawinione przez podwykonawców, w sytuacji gdy w wyniku porozumienia innych uczestników procesu ponoszą ujemne konsekwencje takich zdarzeń np. uszkodzenie kabla elektrycznego, do pokrycia którego kosztu naprawy został zobowiązany podwykonawca itp.

W orzecznictwie sądowym, jakie zgromadziła Kancelaria w licznych sprawach swoich klientów, było też w stanie wykazać procesowo doniosłą i aktywną rolę inspektorów nadzoru inwestorskiego w procesie ustalenia wiedzy inwestora i jego zgody na podwykonawców. W sytuacji, gdy na inspektorach ciąży obowiązek stwierdzania zawarcia umów z podwykonawcami i uzyskania od wykonawcy takich umów celem ich przedłożenia inwestorowi oraz zaniechania realizacji takiego obowiązku względem inwestora, to nie można negatywnymi konsekwencjami takiego zaniechania obciążać podwykonawcy lecz inwestora, jako podmiotu dokonującego wybór podmiotu świadczącego usługi nadzoru inwestorskiego.  Inwestor zawiązując z takim podmiotem węzeł obligacyjny podnosi ujemne skutki niezgodnego z umową postepowania inspektorów nadzoru.

Wskazując na powyższe oceny i uwarunkowania w procesie inwestycyjnym podwykonawcy jako podmioty o niższym potencjale finansowym i usytuowanym na  dużo mniej korzystanej pozycji niż jego kontrahenci, będący generalnymi wykonawcami, powinni w sposób uzasadniony zostać objęci mechanizmem ochrony ich przed brakiem możliwości zaspokojenia się ze strony swoich kontrahentów, którzy budzą zaufanie mniejszych podmiotów.  W sytuacji, gdy potencjał ekonomiczny generalnych wykonawców jest pozorny i nie ma możliwości zaspokojenia jego podwykonawców przy ocenie wiedzy inwestora o podwykonawstwie i jego akceptacji należy kierować się tym, że inwestor powinien interesować się osobami zatrudnionymi na jego budowie, a swoją wiedze o podwykonawcach powinien czerpać nie tylko z przedstawionych umów ale z wszelkich dostępnych źródeł, z których mógłby uzyskać wiedzę o osobie podwykonawcy, gdyby należycie zadbał o wszystkie kwestie związane z procesem inwestycyjnym.

Katarzyna Bielarczyk - Partner