Stosownie do art. 23 ust. 1 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (tj. Dz. U. z 2012 r. poz. 159 z późn. zm.- dalej „ustawa”) prawo dostępu do dokumentacji medycznej dotyczącej stanu zdrowia pacjenta oraz udzielonych mu świadczeń zdrowotnych jest jednym z podstawowych praw pacjenta. Mimo że przepisy dotyczące udostępniania dokumentacji medycznej funkcjonują w obecnym kształcie już od wielu lat, w dalszym ciągu podmioty prowadzące działalność leczniczą mają problemy z ustaleniem kiedy są uprawnione do udostępnienia stworzonej przez siebie dokumentacji, a kiedy nie, w szczególności w odniesieniu do dokumentacji zmarłych pacjentów. 

W pierwszej kolejności wskazać należy, iż według art. 26 ust. 1 ustawy podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych udostępnia dokumentację medyczną  Pacjentowi, jego przedstawicielowi ustawowemu bądź osobie upoważnionej przez Pacjenta. W art. 26 ust. 3 ustawy wymienione zostały również inne podmioty, którym podmiot udzielający świadczeń opieki zdrowotnej zobowiązany jest udostępnić dokumentację medyczną Pacjenta na ich żądanie. 

Ustawa przewiduje kilka form udostępniania dokumentacji medycznej:

• do wglądu, w tym także do baz danych w zakresie ochrony zdrowia, w siedzibie     podmiotu udzielającego świadczeń zdrowotnych;
• poprzez sporządzenie jej wyciągów, odpisów lub kopii;
• poprzez wydanie oryginału za pokwitowaniem odbioru i z zastrzeżeniem zwrotu    po wykorzystaniu, jeżeli uprawniony organ lub podmiot żąda udostępnienia oryginałów tej dokumentacji.

Kwestia udostepnienia dokumentacji medycznej Pacjenta po jego śmierci uregulowana została w art. 26 ust. 2 ustawy, mianowicie zgodnie z tym przepisem po śmierci Pacjenta, prawo wglądu w dokumentację medyczną ma osoba upoważniona przez Pacjenta za życia. Biorąc pod uwagę literalną treść w/w przepisu stwierdzić by należało, iż osoba upoważniona przez Pacjenta za życia, uprawniona jest do żądania udostępnienia dokumentacji medycznej tego Pacjenta jedynie do wglądu, zaś żądanie sporządzenia kserokopii, odpisów lub żądanie udostępnienia oryginału dokumentacji leży poza zakresem jej uprawnień. Zważywszy, iż językowa wykładnia przepisu art. 26 ust. 2 ustawy prowadzi do nielogicznych wniosków, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Rzeszowie, w wyroku z dnia 13 lipca 2010 r. (sygn. II SAB/Rz 29/10) stwierdził, iż prawo wglądu, o którym mowa w art. 26 ust. 2 ustawy opisuje ogólne prawo podmiotowe, dlatego też udostępnienie dokumentacji medycznej osobie upoważnionej przez pacjenta za życia obejmuje wszystkie formy określone w art. 27 ustawy, a więc: wgląd, sporządzenie kopii, odpisu lub wydanie oryginały za pokwitowaniem i z zastrzeżeniem zwrotu. Jak wskazano w orzeczeniu, na takie szerokie rozumienie pojęcia „prawo wglądu” wskazuje wykładnia systemowa i funkcjonalna ze względu na to, iż wykładnia językowa budzi wątpliwości.

Sąd ponadto wskazał, iż ustawodawca  w art. 26 ust. 2 ustawy o prawach pacjenta użył co prawda terminu „prawo wglądu w dokumentację medyczną” w przypadku osoby upoważnionej przez zmarłego pacjenta, jednak zakładając racjonalność ustawodawcy nie sposób uznać, że jego celem było zawężenia uprawnień do udostępnienia dokumentacji medycznej jedynie do zapoznania się z nią przez osobę upoważnioną przez zmarłego pacjenta. Takie ograniczenie uprawnień nie wynika bowiem z żadnych innych przepisów. Ustawodawca podąża tokiem myślenia Sądu i powyższa kwestia ma być jednoznacznie przesądzona w znowelizowanej ustawie- zgodnie z Projektem ustawy o zmianie ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta oraz niektórych innych ustaw z 01.06.2015r.., który wprost wskazuje, ze osobie upoważnionej zapewnia się wgląd do dokumentacji we wszelkich formach.  

Dalej, problematyczne dla placówek ochrony zdrowia jest to czy można wydać dokumentację osobie upoważnionej przez zmarłego pacjenta, w sytuacji gdy upoważnienie takiego zostało udzielone w innej placówce. Wynika to z tego, iż przepisy ustawy są w tej kwestii nieprecyzyjne, czy słuszniej byłoby powiedzieć, że brak przepisów jednoznacznie regulujących kwestię tego, czy upoważnienie do żądania udostępnienia dokumentacji medycznej pacjenta jest skuteczne jedynie w jednostce, w której pacjent udzielił upoważnienia, czy też rozciąga się ono na wszystkie placówki zdrowotne, z  których usług pacjent korzystać będzie w przyszłości.

Zważyć należy, iż powyższa kwestia jest szczególnie istotna w sytuacji, w której pacjent jest nieprzytomny i umiera w placówce zdrowotnej nie odzyskując już przytomności, a tym samym nie upoważniając żadnej osoby do żądania udostępnienia jego dokumentacji medycznej w tej konkretnej placówce. W przedmiotowej kwestii wypowiedział się Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z dnia 13 lutego 2013 r. (sygn. akt. VII SAB/Wa 217/12), stwierdzając iż upoważnienie do wglądu w dokumentację medyczną pacjenta jest skuteczne również w innym podmiocie niż ten, w którym pierwotnie zostało złożone.

„(…)pacjent może obecnie sporządzić takie oświadczenie zarówno w ramach jak i poza dokumentacją medyczną i tylko od jego woli zależało będzie jaką treść i jaki zakres upoważnienia obejmie to oświadczenie. Jeśli oświadczenie to przybiera najszerszą możliwą formę o upoważnieniu określonej osoby do uzyskiwania dokumentacji medycznej pacjenta, i zostanie załączone do historii określonej choroby, to niezależnie od tego który podmiot medyczny będzie świadczeniodawcą wytwarzającym dokumentację medyczną związaną z tą chorobą, ma obowiązek respektowania oświadczenia wskazującego upoważnioną osobę do uzyskiwania dokumentacji, zarówno za życia jak i po śmierci pacjenta.”  

Powyższy pogląd WSA w Warszawie podzielił Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 17.09.2013r., II OSK 1539/13, choć Sąd wyrażał się tam niezwykle ostrożnie, mocno akcentując, ze tezy wyrażone w tymże wyroku mają zastosowanie w tej konkretnej sytuacji, której dotyczył wyrok, zaś sąd nie wdaje się w pogłębione rozważania teoretyczne dotyczące ogólnie przyjętych sytuacji możliwości udostępnienia dokumentacji medycznej, nie przesądzając generalnie tych kwestii. NSA przyjął, że nie można zgodzić się z twierdzeniem, iż w analizowanym przypadku, w sytuacji gdy mąż uczestniczki świadomie wyraził zgodę na udostępnienie jej swojej dokumentacji medycznej po jego śmierci,  zasadnicze znaczenie ma fakt, iż to oświadczenie dotyczy jedynie dokumentacji wytworzonej w placówce, w której zmarły złożył stosowne oświadczenie. Takie rozumienie wskazanych przepisów prowadziłoby do nieakceptowalnej - z punktu widzenia logiki, ale i zasad wykładni systemowej i funkcjonalnej – sytuacji, że aby wskazane oświadczenie miało moc wiążącą i uczestniczka mogła skutecznie domagać się wydania spornej dokumentacji, to do zgonu jej męża musiałby dojść w przychodni w której złożył on oświadczenie. Jeszcze raz należy podkreślić, że powyższą konstatację Sąd poczynił na gruncie tej konkretnej sprawy, nie uogólniając jej, co  sam  mocno podkreślił. Niestety Projekt nowelizacji wspomniany powyżej nie wyjaśnia tej kontrowersyjnej kwestii. 

Zatem w razie przedłożenia upoważnienia  udzielonego prze zmarłego pacjenta w innej placówce należy każdorazowo bardzo drobiazgowo zbadać jego zakres, aby stwierdzić czy jest ono związane z tą samą chorobą, czy też ma szeroki zakres, uprawniający do wglądu np. we wszelką dokumentację medyczną pacjenta. Pamiętać należy, ze wobec braku jednoznacznych przepisów w tej materii, przy powyższej analizie należy zachować zdwojoną ostrożność.

Zespół Wybranowski Nowicki Biuro Prawne